Γελέκι εκ Δραχμανίου(Ελατείας)

ΓΕΛΕΚΙ ΕΚ ΔΡΑΧΜΑΝΙΟΥ ( ΕΛΑΤΕΙΑΣ )

Του Παναγιώτη Δημάκη, υπεύθυνου Ιστορικού Αρχείου Αμφικλείας-Ελατείας

Η επιμελήτρια της Λαογραφικής Συλλογής του Ε.Ι.Μ. κα. Αγγέλα Βιδάλη το μελέτησε και το περιγράφει «…Γιλέκο αμάνικο, από βυσσινί βελούδο διακοσμημένο με κεντήματα από χρυσά και μεταξωτά πολύχρωμα και χρυσά γαϊτάνια. Τα κεντήματα έχουν την μορφή ταινίας, που απολήγει σε σχηματοποιημένα κυπαρίσσια (σε ορισμένα σημεία λείπουν), ολόγυρα στα ανοίγματα ενώ στην πλάτη και στο κάτω μέρος του μπροστινού τμήματος έχει μεμονωμένα μοτίβα (σχηματοποιημένους σταυρούς, λουλούδια και γεωμετρικά σχήματα). Στο μπροστινό μέρος έχει, αντικριστά, δύο σειρές διακοσμητικά πλεκτά κουμπιά από κίτρινο μεταξωτό κορδόνι. Εσωτερικά έχει επένδυση που στερεώνεται με το ύφασμα με βελονιές που θυμίζουν γαζί (τεχνική μαχλίτσι), ενώ επίσης είναι φοδραρισμένο με βαμβακερό ύφασμα. Τόπος προέλευσης: Βαλκανική χερσόνησος».

Τα διασωθέντα, μεσαιωνικά και νεώτερα μνημεία τής Πατρίδος μας, παντός τύπου και μορφής, με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε τόπου και κάθε μικροκοινωνίας, διασώζουν, μέσω τών εξελικτικών διαδικασιών, σε ευθεία γραμμή, το αίσθημα και την φιλοκαλία, τών πλησιεστέρων προγόνων μας, ώς και τής αδιάσπαστης συνέχειας τής καλλιτεχνικής χειροποίητης παραγωγής και παράδοσης. Αποτελούν δε, σημαντικά τεκμήρια τού κοινωνικού βίου και αναπόσπαστο μέρος τών ιερών κειμηλίων τής νεώτερης Ελλάδος και κατά το πλήθος και κατά το κάλλος. Η πικρή αλήθεια όμως είναι, ότι η πολιτιστική επίδραση, πού έχει δεχθεί ό Ελληνικός λαός, με τούς πολέμους, τήν εξωστρέφεια, τήν εισβολή ξένων προτύπων, μοιραία οδήγησαν, στήν αμφισβήτηση, τών πατρικοδοσμένων, ιστορικών και ηθικών κατευθύνσεων και κανόνων. Όπως και στήν απαξία, τής τοπικής ιδιαιτερότητας π.χ. στήν ομιλία, συνακόλουθα και στήν αισθητική και παρουσία, ενώ οι επιμένοντες, κατέληξαν γραφικοί και καταγέλαστοι. Πλήθος από αντικείμενα, πού έπαυσαν να είναι χρηστικά, λόγω αλλαγής τών κοινωνικών συνθηκών, εγκαταλείφθηκαν στην φθορά τού χρόνου, ή στήν πώληση, όσων είχαν κάποιο ενδιαφέρον ιστορικό, καλλιτεχνικό, ή ,αξία υλικού κατασκευής, πού αποτιμούσαν οι περιφερόμενοι παλιατζήδες. 

Παρά ταύτα, τα παλιά μπαούλα, σεντούκια, φορτσέρια διασώζουν ακόμη, απροσδόκητα λείψανα και ενδιαφέροντα τεκμήρια, τής κοινωνικής διαστρωμάτωσης, τίμια λείψανα, τής αισθητικής και τής καθημερινής ζωής, ανώνυμα έργα, τών κοντινών μας προγόνων, πού αποτυπώνουν και φέρουν μαζί τους, όπως τα παλαιά υφαντά και χειροτεχνήματα, πού έχουν αποσυρθεί, τήν ζώσα ανάμνηση, πού δεν πρέπει να απορρίπτουμε άκριτα, στα αχρείαστα και περιττά, αλλά στα χρήσιμα και τουλάχιστον ιστορικά τεκμήρια, αφού είναι τα εν δυνάμει στηρίγματα, τής εθνικής μας παρουσίας και ταυτότητας, βωμοί και θεμέλια οίκων. Το εικονιζόμενο γελέκι, πού φέρει αρκετά σημεία, χρηστικής φθοράς, καθώς και επισκευών, καθώς και μικρές προσθαφαιρέσεις, ευρέθη σε προίκα, μέσα σε κασέλα, μαζί με παλαιά υφαντά, πού έχουν ήδη αποσυρθεί, από το προσκήνιο και αναπαύονται ληθαργούντα στήν αχρησία. Η μελέτη του και η προσέγγιση του, θα μάς οδηγήσουν, στήν χρονική περίοδο μεταξύ 1840-1900, σε μία ενδιαφέρουσα πολίχνη τής κοιλάδας τού Κηφισού, τήν Ελάτεια ( Δραχμάνι ), με μεγάλη ιστορική και πολιτιστική διαδρομή και παράδοση, μέσα στίς χιλιετίες. Ευρισκόμενη σε καίριο, συγκοινωνικό οικονομικό και πολιτιστικό σημείο, με σύγκλιση και έλεγχο οδικών αξόνων, έχοντας υψηλό παραγωγικό και οικονομικό επίπεδο, δεχόταν και πλήθος ιδεών και επιρροών, στίς εκφάνσεις τού καθημερινού βίου. Το γελέκι, στήν ενδυμασία τής εποχής, ήταν το πιό προβαλλόμενο σημείο, πού αποδείκνυε τήν οικονομική δύναμη και αισθητική, γι' αυτό το αγόραζαν για μακρά χρήση, πού θα ξεπερνούσε, το όριο τής γενεάς, αποτελούσε δε και κληρονομικό περιουσιακό στοιχείο. Το κρίσιμο χρονικό σημείο, πού αποτελεί και καθοδηγητικό μίτο, είναι ή τεχνοτροπία κατασκευής του, με μικρή απόκλιση, τα τέλη τού 18ου αι. Μάλιστα ή πολυτελής κατασκευή του, απευθυνόταν όχι μόνο σε εύπορη, αλλά και αρχοντική οικογένεια, πού θα είχε την δύναμη να το αποκτήσει, αλλά και να το επιδείξει, φορώντας το ( Α. Σμιθ, Θεωρία ηθικών συναισθημάτων, "…επιδεικνύουμε τα πλούτη μας, κρύβουμε τήν φτώχεια μας" ). Αυτό φαίνεται όμως, εντελώς απίθανο, για τήν τοπική κοινωνία, τού Δραχμανίου, με τα γνωστά δεδομένα τής κοινωνικής διαστρωμάτωσης. Πρέπει να δεχτούμε, ώς επικρατέστερη τήν εκδοχή τού λαφύρου ή τού δώρου, σε κάποιον από τούς επιφανείς οπλαρχηγούς τού 1821, πού συνοίκησαν την Ελάτεια ( Δραχμάνι ), μετά τήν αποχώρηση τών Τούρκων και το τέλος τού απελευθερωτικού πολέμου. Ακόμη θα πρέπει να αποκλειστεί, η κατασκευή του, από ντόπιους "τερζήδες" και χρυσορράφους ( Στο Δραχμάνιον υπήρχαν δύο, ο Δ. Τσολάκος και ο Ηπειρώτης Γκοργκόλης ), πού δεν θα περαίωναν ευχερώς, τήν εργασία αυτή, πού τα ακριβά υλικά, οι χρυσοκλωστές ( τέλια ), το μετάξι, το κατηφένιο βελούδινο ύφασμα, η εξαίρετη επιλογή τών χρωματικών τόνων, το θέτουν εκτός τοπικών ορίων.
Από την άλλη μεριά, είναι γνωστό, ότι τα μεγάλα χρυσοκεντητικά εργαστήρια, πού ήσαν οργανωμένα σε συντροφίες ( σινάφια, όπως στά Γιάννενα, Μοναστήρι, Μοσχόπολη κ. α. ), με τεχνίτες συρμακέσηδες και χρυσορράφους, δεν παρέλειπαν, να συγκροτούν περιοδεύουσες ομάδες, με τα υλικά και τα τσιράκια, να αναζητούν αγορές παντού.
Οι ανώνυμοι αυτοί λαϊκοί τεχνίτες, κρατώντας τήν Ελληνική τους φιλοκαλία, χρησιμοποίησαν και τήν μυστική γλώσσα τών συμβόλων, στα έργα τους, με ανάλογα μοτίβα πού συναντώνται και στά λιθανανάγλυφα, στά ξυλόγλυπτα, στά υφαντά. Τα σύμβολα αυτά ήταν και είναι ομιλούντα, εκφράζουν πλήρως τήν λαϊκή ψυχή, με τίς δεισιδαιμονίες, τα πιστεύω της, τίς πατροπαράδοτες παραδόσεις και δοξασίες, με όποιες αλληλεπιδράσεις, πού ήταν φυσικό να επικαθίσουν, αλλά να μήν αλλοιώσουν τήν καθαρή γραμμή, τής υπέροχης Ελληνικής λαϊκής τέχνης.
Παρά ταύτα, άς επαναλάβουμε ότι τα παλιά μπαούλα, σεντούκια, φορτσέρια πού διασώζουν ακόμη, απροσδόκητα λείψανα και ενδιαφέροντα τεκμήρια, τής κοινωνικής διαστρωμάτωσης, τής αισθητικής και τής καθημερινής ζωής τών κοντινών μας προγόνων, πού αποτυπώνουν και φέρουν μαζί τους, τήν ανάμνηση, δεν πρέπει να τα απορρίπτουμε άκριτα, στα αχρείαστα και περιττά, αλλά στα χρήσιμα και τουλάχιστον, ιστορικά τεκμήρια, αφού είναι τα εν δυνάμει στηρίγματα τής εθνικής μας παρουσίας και ταυτότητας.

Σταυροειδές ή τριφυλλόσχημο ευρηματικό σύμβολο κεντημένο με μεταξωτή χειροποίητη χοντρή κλωστή από τα ομιλούντα σύμβολα σχεδίων με πολλαπλές αναγνώσεις. (απέδιδαν και ιαματικές ιδιότητες στον κόμβο αυτό του Ηρακλή που αποτρέπει, αλλλά και θεραπεύει κάθε νόσο και τραύμα.

Το δέντρο της ζωής, αγαπητό θεϊκό σύμβολο ευζωίας.

Ίσως ακολουθώντας υπερβατικό νοητικό άλμα, θα υπέθετε κανείς ότι, το αποτροπαϊκό αρχαϊκό προσωπείο, συνδέει τα δύο αντικριστά, σχηματοποιημένα, ανόμοια "κεφάλια" με την χαρακτηριστική οδόντωση.

Λεπτομερείς ευφάνταστες διακοσμήσεις, με διάστικτα «φώτα» και απαράμιλλες αισθητικές πινελιές που ενθυμίζουν Βυζαντινή τεχνική. 

Η Γέφυρα των Χρυσορραπτών. Gjiakova 18ος αι. Η ακμή των συντεχνιών, τους έδωσε την οικονομική δύναμη, να μετέχουν η να πραγματοποιούν δημόσια έργα, πού διευκόλυναν την διακίνηση τής παραγωγικής διαδικασίας, εκτός των τοπικών ορίων, κυρίως προς την θάλασσα, πού ήταν πάντα η πύλη και η έξοδος, τού εμπορίου. (Balkan tale. Foto Samir Karahoda).

Αφαιρετικοί περιστρεφόμενοι ρόδακες.

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου