Το Σιδερόπορτο

ΤΟ ΣΙΔΕΡΟΠΟΡΤΟ

Γράφει ο Παναγιώτης Δημάκης, υπεύθυνος

του ιστορικού αρχείου Αμφικλείας-Ελατείας

Η οροσειρά του Καλλιδρόμου πού ταπεινώνεται ανατολικά, στο Σφίγγιον Όρος και το φυσικό του ανάγλυφο, διασχίζεται κυρίως από την αρχαία Βασιλική οδό, Θερμοπυλών-Ελατείας. Τα πυκνά αδιαπέραστα δάση, τα κερατολιθικά και σχιστολιθικά εξάρματα ανατολικά και οι βραχώδεις κατακρημνίσεις, δημιουργούν φυσική οχύρωση. Aπό το άκρον τού εξάρματος, τού Ανεμόμυλου, μέχρι τα “Πριόνια”, από όπου συσσωρεύεται, μία πυκνή συστάδα σχιστολιθικών σχηματισμών, πού σχηματίζουν ένα υποτυπώδες, οχυρωματικό τείχος, πού σ’ ένα σημείο στενεύει πολύ, δημιουργείται μία στενή δίοδος, μία πύλη, το Σιδερόπορτο, από το οποίο διήρχοντο οι κάτοικοι, για να καλλιεργήσουν τα κτήματα τών Βασιλικών. Η αρχαία Βασιλική οδός Θερμοπυλών-Ελατείας πού μέσω τής Γέφυρας τού Σπερχειού, αποτελούσε την τροφοδοτική φλέβα Βορρά-Νότου, για την διακίνηση τού εμπορίου, τού πολιτισμού και τών ιδεών, ήταν και ο δρόμος τών διαδρομών τών βαρβαρικών φύλων, πού με την περιφερειακή εξασθένιση τού Βυζαντινού Κράτους, άρχισαν από τον 5ο αιώνα με τούς Βησιγότθους κ.λ.π. και αργότερα με τούς Σλαύους, να διασπούν τα οχυρωματικά έργα και να εισβάλλουν, στη Νότια Ελλάδα. 
Παρά τις προσπάθειες τού Ιουστινιανού, με το τείχος, πού αναφέρει ο Προκόπιος (1), η κατάσταση συν τώ χρόνω, επιδεινoύτο (2) και οι αρχαίες πόλεις, πού καταλαμβάνονται καταστρέφονται και οι πληθυσμοί ανδραποδίζονται. Οι εναπομείναντες κάτοικοι, δημιουργούν πλέον μικρότερους οικισμούς, στις παρυφές τών αρχαίων πόλεων. Έτσι δημιουργούνται τα Λεύτα, και, συνεχίζουν την ιστορική διαδρομή της Ελατείας, χωρίς όμως την αμυντική προστασία του βορείου τείχους, κατεστραμμένου ήδη, στο Σβαρνιά ( Πλακολιθιά ), πού διήκει βόρεια, σ’ όλο το μήκος τής χώρας τής Ελάτειας, και ασφαλίζει την βόρεια πλευρά, πού όριζε την κοιλάδα τού Κηφισού, με το οροπέδιο τών Βασιλικών. Ένας μικρότερος ημιονικός ορεινός δρόμος δημιουργείται αργότερα, πού διασώζεται μέχρι σήμερα, κατά τμήματα και μάλιστα, έχει σηματοδοτηθεί πρόσφατα, ώς “ ορειβατικό ” μονοπάτι, από τον αντιδήμαρχο Ελατείας Αθ. Β. Κορομπίλη. Ο Δρόμος αυτός, μέσω τών Λυκορρευμάτων, Παπαδούκα-Βασιλικά, κατέληγε στην γνωστή διαδρομή, τής αρχαίας Βασιλικής οδού. Επίσης, διευθυνόμενος δεξιά, πρός Μαραθιά-Ταχταλί, κατέληγε στον αρχαίο λιμένα τών Φωκέων, τον Δαφνούντα και στον Λογγό.

Η επικοινωνία αυτή, με τον Μαλιακό Κόλπο, μέσω τής οδού αυτής, πού ονομαζόταν και Βλαχόστρατα, λόγω τής ετήσιας μετακινήσεως, τών Βλαχοποιμένων προς τα χειμαδιά του κάμπου, όπως και η επικοινωνία, με τον λιμένα τής Σκάλας Αταλάντης, μέσω τής αρχαίας ορεινής οδού, πού αναφέρει ο W. LEAKE, τής Βαρβαρόστρατας, πού περνά από τις παρυφές τού Κασίδη (ΒΑΡΒΑ) στο Τουρκόρεμμα, το Καμάρι, Καλαπόδι, στη Σκάλα Ταλαντίου. Αυτός ήταν ο άλλος δρόμος, πού έφερνε τα απαραίτητα, γιά τήν διαβίωση είδη, όπως το αλάτι, αλλά διευκόλυνε και την διάθεση τών πλεονασμάτων τής παραγωγής τής κοιλάδας. Η λέξη Σιδερόπορτο, ανακαλεί στην μνήμη τήν Φραγκοκρατία, όπου ανάλογοι ονοματολογικοί τύποι, όπως Σιδηρόκαστρο, αλλά και Σιδηρόπορτο, συναντώνται στον χώρο τής Κεντρικής Ελλάδος. Oι Φράγκοι κατακτητές, επίσης έδωσαν το όνομα Ριτζέρι (Roger), Τζιουφρέδες ( 3 ), ( τοποθεσία μεταξύ Μοδίου-Κουδούνας ) και τού Σιδερόπορτου, Λεύτων Ελατείας. Η λέξις Σιδερόπορτον, έχει καθιερωθεί και χρησιμοποιηθεί κατά την Φραγκοκρατία, από την ελληνική λέξη, σίδηρος και porta λατινική, ( όντας και οι ίδιοι σιδηρόφρακτοι ). Πράγματι στή φωτογράφιση, (φωτ. 1), διακρίνεται δεξιά χαμηλά στον βράχο, ο τόρμος στερέωσης τής πόρτας. 

Η ερμηνεία και ανάλυση, τής σημασίας τού Σιδερόπορτου Λεύτων, υπερβαίνει τίς δυνατότητες τής παρούσης εργασίας αυτής, πού απλά καταγράφει, τον χώρο, τίς ονομασίες και τήν χρήση, τού ορεινού ημιονικού δρόμου, για μακρά χρονική περίοδο. Η οροσειρά τού Καλλιδρόμου Ορους, πού δεσπόζει πάνω από την Ελάτεια, μπορεί να ονομαστεί και υδαταποθήκη τής Κεντρικής Ελλάδος. Ποταμίσκοι, ρυάκια, πηγές ( 4 ) στις πτυχώσεις τού βουνού, δημιουργούν ένα υδάτινο πλέγμα, τροφοδοσίας τού Κηφισού και κατά συνέπεια τής πεδιάδας, τής οποία η ευφορία ήταν γνωστή, από τα αρχαία χρόνια (5). 

Σήμερα, ο υδροφόρος ορίζοντας έχει ταπεινωθεί, λόγω τής εκτεταμένης υδροληψίας, γιά τίς καλλιέργειες, ακόμη και γιά τήν τροφοδοσία σε νερό, τών Αθηνών. 
Μία πολύ καλή αναφορά, τής οδού αυτής, τής « Βλαχοστράτας » έχουμε από τον Ν.Π. Παπαγιαννόπουλο ( 6 ) ΕΓΚΟΛΠΙΟΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΝ Αθήναι 1889 σελ. 126 «… 7ον Δύο οδοί άγουσιν από τών Θερμοπυλών είς Δραχμάνιον, συνδέουσαι τήν κοιλάδα τού Σπερχειού, μετά τής τού Βοιωτικού Κηφισσού. Αι οδοί αύται, πρό τής κατασκευής τών αμαξιτών οδών, ήσαν αί μάλλον συχναζόμεναι. 
Η από τής Λαμίας διά τών Θερμοπυλών και τού Μόλου, καταλιμπάνουσα, μεταξύ Μόλου και Κενουρίου, τήν αμαξιτήν οδόν Αταλάντης, διέρχεται πλησίον τού χωρίου Ρεγκίνι και δια τού όρους τής Κνημίδος ( Λυκορεύματα ) λήγει είς Ελάτειαν ( Δραχμάνι ), το ημιονικόν τμήμα τής οδού ταύτης έχει μήκος 5 ωρών πορείας. 
Η ετέρα από τών Θερμοπυλών μεταβαίνει είς Μενδενίτσαν και εκείθεν, δια τού Δερβενίου, επί τού όρους τής Κνημίδος, Σουλέμπεϊ, είς τήν Ελάτειαν, η οδός αύτη, καίπερ συντομωτέρα τής πρώτης, είναι δυσβατωτέρα και επομένως ήττον συνήθης…». Πρέπει να σημειωθεί εδώ, ότι το σημερινό μονοπάτι ( πού είναι σηματοδοτημένο από τον Δήμο Ελατείας ), διέρχεται εκτός από το Σιδερόπορτο, από το αρχαίο υδραγωγείο τής Ελατείας, τα Λυκορρέματα, ένα ονειρικό τοπίο, με το γαλάζιο χρώμα τών νερών, ( φώτ. 2 ) τού καταρράκτη στό Κλήμα, τίς Πλύστρες, Παπαδούκα, Τρανό Βαρκό κ.λ.π. 

Το τοπίο αυτό, ανέγγιχτο και παρθένο, από την σημερινή καταλήστευση, τού φυσικού περιβάλλοντος, αποτελεί πνεύμονα οξυγόνου, πυρήνα αναπαραγωγής χλωρίδας και πανίδας, χώρος όπου μπορεί ακούσεις τίς εξαίσιες μουσικές τού μυστικού θιάσου, πού διέρχεται, σιωπηλά την ρεματιά, όπου μόνο, η αντίστιξη, στο κελάρυσμα τών νερών, το πέταγμα ενός πουλιού διακόπτει, τούς χορούς πού οι νυκτοβάτες-ονειροπόλοι περαστικοί, περιγράφουν, για τις νεράϊδες στις Πλύστρες.
Σημ. Ο μακαριστός κυρ-Γιώργης Δουβάρας, χασάπης, μολογούσε ότι κατεβαίνοντας από το Σιδερόπορτο, "ορθρου βαθέος ", το άλογο του, στάθηκε, φρούμαξε και κατσίλωσε τ' αυτιά, ενώ ακούγονταν όργανα, να παίζουν και είδε τις νεράιδες, να χορεύουν στις Πλύστρες, έβγαλε την κουμπούρα, έριξε και τα ξωτικά, σκόρπισαν κατά τα Δοκάνια ...

1 ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ Haury-Withe Leipsig 1963 

2 ΖΩΣΙΜΟΣ Nέα Ιστορία Βekker 1837 Parchoud Zosime Histoire nouvelle PARIS 1971
3 Μισέρ Τζεφρέ τον έλεγαν, Βιλλαρδουίν το Επίκλην.... (Buchon CHRONIQUES DE ROMANIE βιβλ. 1 σελ 16 BUCHON (Collection des chroniques Buchon XIII siècle PARIS 1825)

4 Το αρχαίο υδραγωγείο τής Ελατείας, το Κλήμα, οι Πλύστρες, το Τρανό Βαρκό, το Αρθούνι, το Κεραμίδι, η Δάφνη κλπ. είναι τα ονόματα τών πηγών τής διαδρομής τού ημιονικού δρόμου, πού αποδεικνύει την υδροφορία τής περιοχής.

5 Θεόφραστος VIII « ...έν δε τή Φωκίδι περί τήν Ελάτειαν οι πυροί ποιούσιν ημιόλια τα άλευρα ». Πλουτάρχου “ Σύλλας ” κ.λ.π.

6 Επιπροσθέτως χρήσιμη, είναι η αναφορά τού συνταγματάρχου Ι. Κοκκίδου, Στρατιωτική Γεωγραφία 1892, σχετικά με τον χώρο.

Επιμέλεια-Ανάρτηση; Τάκης Ευθυμίου