Ο Μ. Μπότσαρης λεξικογράφος

Ο ΜΑΡΚΟΣ ΜΠΟΤΣΑΡΗΣ ΛΕΞΙΚΟΓΡΑΦΟΣ

[Του Παναγιώτη Δημάκη, υπεύθυνου ιστορικού αρχείου Αμφικλείας-Ελατείας]

φωτό 1. Η πρώτη σελίδα τού Λεξικού

Οι περισσότεροι αγωνιστές τού 1821,δεν γνώριζαν γραφή και ανάγνωση, ή, ήσαν ολιγογράμματοι, αφού η Παιδεία, δεν ήταν στην καθημερινότητα, τα σχολεία διάσπαρτα, στην απέραντη επικράτεια και οι ιερείς και μοναχοί, οι μόνοι, πού εδίδασκαν, τα "κολυβογράμματα". Ο καλόγερος Σαμουήλ, τού έμαθε τα βασικά, τα βελτίωσε περισσότερο στη Μονή Σέλτσου και στο Βουλγαρέλι, όπου υπάρχει και ιδιόγραφο τεκμήριο (...ανάρτηση στο fb τής 29ης Νοεμβρίου 2016 με τίτλο, Μάρκος Μπότσαρης ...κανο θιμισι... Πρόκειται για κείμενο, εξόχου σημασίας, από κάθε άποψη και ενδιαφέροντος, γραμμένο από το χέρι τού Μάρκου, πού πιστοποιεί πρώιμα, την ελληνομάθεια του Μάρκου Βλ. Φωτό 2).

φωτό 2

Από τους λίγους αγωνιστές, τής Ελληνικής Επαναστάσεως τού 1821, πού γνώριζαν τα Ελληνικά Γράμματα, ήταν ο ευγενικός Μάρκος, τών Μποτσαραίων Σουλιωτών, το άνθος αυτό, τής ανδρείας και ανιδιοτέλειας, πού έδωσε σκληρό μάθημα στούς Τουρκαλβανούς, στην Μάχη τού Κεφαλόβρυσου, όπου εύρε τον ένδοξο θάνατο, βυθίζοντας στο πένθος, όχι μόνο την αγωνιζόμενη Ελλάδα, αλλά και τους Φιλέλληνες τής Ευρώπης. Όμως εκτός αυτών, ο Μάρκος είναι κάτι παραπάνω, είναι και ο συντάκτης Λεξικού τής... Ρομαικοις και Αρβανητηκοις Απλής, όπως το επιγράφει ο ίδιος, γραμμένο δια τής χειρός του, εν Κερκύρα το 1809, όπως βεβαιώνει ενυπογράφως και ο F.Pouqueville, ο γνωστός περιηγητής, ιστοριογράφος και ιατρός τού Αλη-πασά στα Γιάννενα (φωτο 1).

Στην αυλή του αιμοσταγούς αυτού τυράννου, είχε βρή την ευκαιρία, να γνωρίσει και τούς Σουλιώτες, που ευρίσκοντο σε θανάσιμη διαμάχη με τον θηριώδη τουρκαλβανό διώκτη τους. Αναμφίβολα ο F.Pouqueville, θα είχε γνωρίσει τον Μάρκο, κατά την παραμονή του στην Ήπειρο και στην αυλή τού Αλή- πασά και θα ανανεώσει την γνωριμία του, το 1808-1809, στην Κέρκυρα, όπου μετοίκησαν προσωρινά, εγκαταλείποντας τα βράχια τους, οι περισσότεροι Σουλιώτες, και ο Μάρκος, έλαβε βαθμό στρατιωτικό, ταγματάρχη, από τον Γάλλο διοικητή, αρχηγού ενόπλου σώματος Σουλιωτών. Ήδη ο Μάρκος, είχε λάβει σε δεύτερο γάμο, την Χρυσούλα, κόρη τού ονομαστού αρματωλού Πρεβέζης Χρηστάκη Καλόγηρου και απέκτησε δύο παιδιά, τον Δημήτριο και την Κατερίνα- Ρόζα μία καλλονή τής εποχής, αργότερα κυρία επί τών τιμών της βασίλισσας Αμαλίας. Ήδη μετέχει ενεργά στις προ επαναστατικές ζυμώσεις, για το ανιδιοτελές και το ατρόμητο τού χαρακτήρος του, ονομασθείς από τον Βίκτωρα Ουγκώ, ώς ο "Λεωνίδας τής νεώτερης Ελλάδος". Πέραν αυτών όμως, με την παρότρυνση και την καθοδήγηση τού F. Pouqueville, ο Μάρκος καταπιάνεται και ασχολείται, με την σύνταξη Λεξικού Ρομαικοις και Αρβανητηκοις Απλής, σε χειρόγραφο, πού παρέδωσε στόν Pouqueville και αυτός αργότερα (1819) εδώρισε στην Βιβλιοθήκη Παρισίων, όπου και σήμερα ευρίσκεται (Supplement Greek 251). Πρόκειται για χαρτώο κώδικα, με σχήμα 8ον, με λιγότερες από 40 σελίδες, με την υποσημείωση τού Pouqueville, " ce lexique est ecrit de la main de Mark Botzari a Corfou deviant moi. Pouqueville." Ήτοι το λεξικόν τούτο εγράφη δια χειρός Μάρκου Μπότσαρη εν Κερκύρα το 1809 το1809 ενώπιον μου ".

Φωτό 4. Θεόφιλος Χατζημιχαήλ
Ο Μάρκος Μπότσαρης με γυμνό σπαθί κρατώντας σημαία με σταυρό

Το λεξικό έχει λιγότερες από 40 σελίδες, χωρισμένες σε δύο στήλες, με κάθετη γραμμή, στήν πρώτη στήλη αριστερά, προτάσσονται οι Ελληνικές λέξεις, με ελληνικά γράμματα, στην δεύτερη οι Αλβανικές πάλι με ελληνικά γράμματα. Επίσης σε κάθε σελίδα υπάρχει η επιγραφή Λεξικόν Δίγλωσσον. Έχει δε συσταθεί ατάκτως ώς προς τις λέξεις, πού επιλέγονται τυχαία, πράγμα βέβαια φυσικό, αφού ο συντάκτης δεν ήταν γνώστης τού λεξικογραφικού συστήματος, καταχωρώντας τυχαία λέξεις πού επέλεγε, όπως φαίνεται, σαν να ήθελε να βοηθήσει, στην μεταφορά τών λέξεων αυτών στούς συντρόφους του, ή , τ λόγιους τής εποχής, μεταφρασμένων, με δεδομένο ότι η Αλβανική γλώσσα, διαμορφώθηκε γραπτώς πολύ αργότερα, πάλι από Έλληνες, τον Χριστοφίδη, Κουπιτώρη, αφούς Ναούμ κ.λ.π. Το Λεξικό αυτό τού Μάρκου, δεν έχει τόσο φιλολογική αξία, όσο Εθνική και Ιστορική, (φωτο 4) αφού ο Μάρκος, αισθανόμενος τήν βαθιά ελληνικότητα του, προσπάθησε με το ανεπαρκές, αλλά μεγάλης ιστορικής και εθνικής σημασίας Λεξικό του, να κοινωνήσει την γλώσσα τών γειτόνων, με τους οποίους είχαν ζυμωθεί, επί αιώνες, οι παραμεθόριοι πληθυσμοί, ανταλλάσσοντας ιδέες, γλωσσικά στοιχεία, τεχνικές και άλλα, με αποτέλεσμα να υπάρχει και διγλωσσία, όπως σ όλα τα συνοριακά σημεία, τών σημερινών κρατών, τής Ευρώπης, ένθεν και εκείθεν.

φωτο 5

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου