Αρχαίος οικισμός στην Ξυνιάδα

ΕΝΑΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΙΜΟΥ ΣΕΣΚΛΟΥ ΣΤΗΝ ΞΥΝΙΑΔΑ ΦΘΙΩΤΙΔΑΣ

[Με τον παραπάνω τίτλο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών» XIV /1981 / τεύχος 1, Αθήναι, σελ. 104-134, η παρακάτω πολύ ενδιαφέρουσα εργασία του διακεκριμένου αρχαιολόγου κ. Αδαμαντίου Σαμψών, που αφορά σε ευρήματα παλαιότατου παραλίμνιου οικισμού στην Ομβριακή Φθιώτιδας].

Η περιοχή της αποξηραμένης λίμνης Ξυνιάδας βρίσκεται στα σύνορα Θεσ­σαλίας και Φθιώτιδας σε υψόμετρο 463 μ. και διασχίζεται από την παλιά εθνι­κή οδό Λαμίας-Λαρίσης. Μετά την α­ποξήρανσή της αποτελεί σήμερα ένα εκτεταμένο οροπέδιο, που περικλείε­ται από χαμηλά βουνά. Από την Ξυνιάδα πηγάζει ο ποταμός Πενταμύλης, που καταλήγει στον Σοφαδίτικο, παρα­πόταμο του Πηνειού. Γύρω από την α­ποξηραμένη λίμνη υπάρχουν σήμερα πολλά χωριά και φαίνεται ότι την ίδια πυκνότητα και μορφή θα είχε η κατοί­κηση στην περιοχή κατά τους νεολιθι­κούς χρόνους. Στο μέσον της άλλοτε λίμνης υπάρχει βραχώδες απότομο ύ­ψωμα, μία φυσική ακρόπολη με πολλά λείψανα οχυρώσεων των Ιστορικών χρόνων.

Το χωριό Ομβριακή βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της λίμνης επάνω σε χαμηλούς αναβαθμούς. Σε μικρή από­σταση από αυτό και δίπλα στον αγροτικό δρόμο, πού οδηγεί στον κάμπο, πα­ρατηρήθηκαν τελευταία άφθονα λεί­ψανα προϊστορικής κατοίκησης. Η θέ­ση είναι σχεδόν επίπεδη και υψώνεται ανεπαίσθητα προς τα βόρεια. Είναι φα­νερό ότι τα κτήματα, δυτικά και ανατο­λικά του δρόμου, στα οποία εκτείνεται ο προϊστορικός οικισμός, ήταν μέχρι τελευταία στο βυθό της λίμνης. Στη βόρεια άκρη του κτήματος  βρισκόταν η όχθη της λίμνης, κα­θώς δείχνει χαμηλός αναβαθμός. Η κάλυψη του οικισμού από τα νερά παρεμπόδισε την καταστροφή του από μεταγενέστερη κατοίκηση και καλλιέρ­γεια. Με την αποξήρανση της λίμνης τα λείψανα του οικισμού ήρθαν στην ε­πιφάνεια άθικτα.

Από τα επιφανειακά ευρήματα που συγκεντρώθηκαν γίνεται φανερό ότι υ­πάρχουν δύο νεολιθικές θέσεις με δια­φορετική κεραμική, που απέχουν με­ταξύ τους 300-400 μ. Πρόκειται για πασσαλόπηκτο οικισμό, παρόλο που δεν είναι γνωστή η έκταση και η στάθμη της λίμνης στους χρόνους εκείνους.

Από το πλήθος της κεραμικής που υπήρχε συλλέχτηκαν όστρακα και ολό­κληρα αγγεία και μεταφέρθηκαν στο Μουσείο Χαλκίδας. Αυτά αποτελούν δείγματα του μεγάλου όγκου των επι­φανειακών ευρημάτων, που δεν ήταν δυνατόν να μεταφερθούν. Επειδή η κεραμική αποτελεί, όπως συμβαίνει πάντοτε σε προϊστορικές θέσεις, το αφθονότερο και κύριο υλικό, αναγκα­στικά θα ασχοληθούμε με αυτήν προ­χωρώντας σε ανάλυση και λεπτομερή εξέταση των διαφόρων ρυθμών. Ε­κτός από την κεραμική, πολύ πλούσια είναι τα λίθινα και διάφορα άλλα ευρή­ματα, από τα οποία θα αναφέρουμε τα κυριότερα. Τα σχέδια που συνοδεύουν το κείμενο δείχνουν τομές και όψεις αγγείων και αντιπροσωπεύουν όχι το σύνολο της κεραμικής, αλλά φόρμες που συναντάμε σε μεγαλύτερη συχνό­τητα. Επειδή, τέλος, το υλικό προέρ­χεται αποκλειστικά από επιφανειακή έρευνα, είναι φυσικό τα συμπεράσματα να είναι προσωρινά και η τωρινή εργα­σία να υπόκειται σε αναθεώρηση μετά την ανασκαφή του οικισμού.

Ο συγγραφέας αναφέρεται στη συνέχεια στα ευρήματα τα οποία περιγράφει λεπτομερώς και τα κατατάσσει σε κατηγορίες.

ΚΕΡΑΜΕΙΚΗ

Άβαφα Μονόχρωμα (ΟΙ)

Μονόχρωμα μελανά (011)

Ερυθρά μονόχρωμα (011)

Γραπτά

Εγχάρακτα - Στικτά

Ξεστά

ΛΙΘΙΝΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ

Πελέκεις και λίθινα σκεύη

Πυριτόλιθοι

ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΛΛΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ

Από τα επιφανειακά ευρήματα γίνε­ται φανερό ότι ο οικισμός της Ομβριακής είναι μία ακμαία εγκατάσταση της Μέσης Νεολιθικής, με πολλές πιθανό­τητες ύπαρξης και παλαιοτέρων λειψά­νων της Α.Ν. Μεταγενέστερα ίχνη κα­τοίκησης δεν υπάρχουν και στις δύο θέσεις.

Η ομοιότητα των ευρημάτων με άλ­λους οικισμούς της Θεσσαλίας δείχνει τη μεγάλη εξάπλωση προς τα νότια του Θεσσαλικού νεολιθικού πολιτι­σμού, με προέκταση προς τη Στερεά Ελλάδα και μάλιστα σε μία περιοχή πού ήταν άγνωστη μέχρι σήμερα για την προϊστορία. Αποδεικνύεται, για μία ακόμη φορά, ότι ή έρευνα της νεο­λιθικής Θεσσαλίας δεν έχει εξαντλη­θεί και μας περιμένουν σημαντικές ανακαλύψεις στη βόρεια Φθιώτιδα, όπως και στη δυτική και νότια Θεσσαλία (περιοχή Καρδίτσας).

Ολόκληρη η περιοχή της αποξηρα­μένης λίμνης Ξυνιάδας είναι βέβαιο ότι κρύβει και άλλους σημαντικούς προϊστορικούς οικισμούς, κέντρα αξιό­λογου πολιτισμού, που ήκμασε από τις αρχές της Νεολιθικής. Στη δυτική πλευρά του λόφου Αραπονήσι, που δεσπόζει στο κέντρο της άλλοτε λί­μνης, βρέθηκε μία άλλη νεολιθική θέ­ση με άφθονη άβαφη κεραμική. Σε πολλές θέσεις γύρω από τη λίμνη βρέθηκαν οψιανοί και όστρακα. Επίσης, στο χωριό Παναγία υπάρχει «μαγού­λα» με άφθονη κεραμική της Μέσης και Νεότερης Νεολιθικής, που είναι α­πό παλαιότερα γνωστή. Ο Ο. Davies α­ναφέρει μεσοελλαδικά λείψανα στο ύ­ψωμα 502 στα βόρεια της Ξυνιάδας.

Η περιοχή της λίμνης ήταν φυσικό να προσελκύσει από νωρίς τους νεολι­θικούς ανθρώπους. Εκτός από την εύ­φορη καλλιεργήσιμη γη στις παρυφές της λίμνης, που επέτρεπε την ανάπτυ­ξη οικιστικών κέντρων, η αλιεία θα ή­ταν σημαντικός βιοποριστικός παρά­γοντας. Γι’ αυτό δεν είναι απίθανη η ύ­παρξη πασσαλόπηκτων κατοικιών στον οικισμό της Ομβριακής αλλά και σε άλλες θέσεις της αποξηραμένης λί­μνης. Η λίμνη της Ξυνιάδας, που περι­κλείεται από βουνά, ήταν φυσικό να α­ποτελέσει μία «κλειστή» περιοχή με δι­κά της ιδιόμορφα πολιτιστικά στοιχεία, όπως φαίνεται από την κεραμική της (εγχάρακτα - στικτά).

Τελειώνοντας εκφράζεται η ευχή να αρχίσει στο άμεσο μέλλον συστηματι­κή επιφανειακή και ανασκαφική έρευ­να στην περιοχή, για να προστατευ­θούν οι νεολιθικές εγκαταστάσεις από τη συνεχιζόμενη καταστροφή με τη μη­χανική καλλιέργεια και να αποκαλυ­φθούν νέα πολύτιμα στοιχεία του Θεσ­σαλικού νεολιθικού πολιτισμού.

Πηγή: Περιοδικό «Δομοκός»

Επιμέλεια-Ανάρτηση: Τάκης Ευθυμίου